HOME www.tegels-uit-rotterdam.com
NEDERLANDSE TEGELS IN KASTEEL RAMBOUILLET IN BEELD
Korte historische schets van kasteel Rambouillet
Jachtslot en rendez-vous van de werelddiplomatie
Oorspronkelijk is het huidige kasteel Rambouillet een gewoon landgoed geweest. De ridder Jehan Bernier, landvoogd van Parijs, werd door koning Karel V tot „opperopzichter van de koninklijke waterpartijen en bossen“ benoemd. Dit gaf hem aanleiding tot de aankoop van het landgoed op 6 mei 1368 en hij vestigde zich in Rambouillet.
Van 1384 t/m 1665 waren de d’Angennes de eigenaars en zij vergrootten het landgoed tot een burcht en later tot een kasteel. De adellijke heren des huizes hebben in 1559 Maria Stuart en in 1562 Katharina van Medici samen met de latere koning Charles IX in de marmerzaal ontvangen.
Maar kasteel Rambouillet ging pas tot de belangrijke kastelen in Frankrijk behoren toen de zonnekoning Louis XIV het voor een van zijn erkende buitenechtelijke zonen, de Comte de Toulouse, kocht. In de periode 1706 t/m 1738 werden onder andere op het
terrein van de Westtoren in de tuinparterre drie kamers aangebouwd. Een van deze kamers is de zogenaamde „salle de bains du comte de Toulouse“ met de tegelbekleding.
Napoleon I is van 1800 t/m 1815 de eigenaar van het kasteel geweest en verbleef graag in Rambouillet.
Op 23 februari 1896 heeft president Félix Faure het slot bezichtigd met het oogmerk hier in de toekomst ieder jaar de zomerweken door te brengen. Zo werd Rambouillet de zomerresidentie van de Franse presidenten. In opdracht van president Faure werden de tegelbekledingen in de „salle de bains du comte de Toulouse“ in de periode tussen 1897 en 1899 onder leiding van de architect Leclerc hersteld door de destijds in Frankrijk bekende schilder en keramist Remy Landeau. De Franse presidenten hebben vaak staatsgasten voor feestelijkheden en jachten naar Rambouillet uitgenodigd.
Het kasteel is niet zoals Versailles of Saint-Germain-en-Laye historisch negatief belast, hoewel ook hier geschiedenis geschreven werd. In Rambouillet gaf generaal de Gaulle in 1944 aan generaal Leclerc het bevel tot de opmars van de troepen naar Parijs en tot de bevrijding van de stad. In de jaren 1959, 1960 en 1963 heeft hij Konrad Adenauer in het kasteel ontvangen voor gesprekken over de Duits-Franse toenadering en verzoening.
Valéry Giscard d’Estaing heeft in november 1975 de zes staats- en regeringsleiders van de belangrijke industrielanden voor de eerste G7-topconferentie in Rambouillet bij elkaar gebracht.
President François Mitterand heeft voor Sovjet-Franse en Frans-Amerikaanse topconferenties naar Rambouillet uitgenodigd en in 1999 heeft president Jacques Chirac zijn residentie voor een Kosovo-conferentie ter beschikking gesteld.
Ook nog vandaag is het kasteel de plaats van verschillende bilaterale ontmoetingen.
De tegelkamer
De kleine kamer, die op de hoogte van de tuinparterre ligt, werd in 1730 voor de graaf van Toulouse als badkabinet ingericht.
Nederlandse tegels en tableaus bedekken de muren en zelfs de deuren. Helaas heb ik in de archieven geen document met een bewijs voor de levering van bijna 2.500 tegels kunnen vinden. Het tegelkabinet van kasteel Rambouillet is de enige kamer met complete tegelbekledingen uit de 18e eeuw in Frankrijk. Openslaande tuindeuren geven toegang tot een rechthoekige smalle kamer van 3,75 x 5,25 m; aan de overzijde een eenvoudige marmeren schoorsteen met omlijste spiegel, waarnaast ter weerszijden een flauw gebogen nis met bloemvaas-tableaus. Deze nissen zijn afgesloten met een rand van blauw-en-paarse landschapstegels; daaronder een soortgelijke afwerking rondom een vak van blauwe tegels, die op dezelfde wijze door het gehele vertrek de lambrisering vormt. Deze indeling zet zich voort in de penanten naast de nissen en naast de zijpenanten met de twee grote rivier- en havengezichten.
Iedere tegel van de muurbekledingen is een schilderij en miniature op zich. De tegels van twee veelkleurig geschilderde bloemvaastableaus zijn met pek op het hout van de deurpanelen bevestigd en bovendien op de kruisvoegen met loden spijkers vast gemaakt.
Twee andere veelkleurig geschilderde bloemvaastableaus sieren de open haard, de rondingen bestaan uit versneden halve tegels (1).
Indrukwekkend zijn de tegeltableaus van elk 9 x 12 = 108 tegels met in blauw geschilderde havenaanzichten van Amsterdam en Rotterdam. Op het water van de twee havengezichten drijven tonnen met de letters CBM. Na de huidige stand van het wetenschappelijk onderzoek zijn dit signaturen van Cornelis Boumeester, die tot en met 1733 in Rotterdam gewerkt heeft.
1 Wilhelm Joliet, De haan en de papegaai op bloemvaastableaus, in: TEGEL 27/1999
Het aantal tegels in de „salle de bains du comte de Toulouse“
Landschap heel over Landschap in het lof Landschap in cirkel
op gesprenkeld fond
Muurvlak |
Landschap |
Landschap |
Landschap in cirkel op gesprenkeld |
Tableaus
|
1 |
102 |
10 |
107 |
--- |
3 |
80 |
7 |
60 |
--- |
5 |
132 |
29 |
234 |
104 |
7 |
48 |
5 |
52 |
--- |
9 |
15 |
6 |
35 |
91 |
2 |
102 |
10 |
107 |
--- |
4 |
80 |
7 |
60 |
--- |
6 |
132 |
29 |
236 |
104 |
8 |
48 |
5 |
52 |
--- |
10 |
15 |
6 |
35 |
91 |
latei |
--- |
--- |
15 |
--- |
Totaal |
754 |
114 |
993 |
606 |
Controle:
(10+7+29+5+7) x 2 x 21 = 2436 tegels
+ additonnele hoogte bij de ingang = 18 tegels
+ latei = 15 tegels
= 2469 tegels
- ventilatieraam = 2 tegels
totaal = 2467 tegels
==================================
Restauratie
De tand des tijds knaagde aan de faiencetegels, want in de 19e eeuw werd in een rapport opgemerkt: „De vloerbedekking van faiencetegels van verschillende kleuren en tekeningen is door opstijgend vocht en door het gebruik beschadigd. De muren zijn eveneens met faiencetegels met blauwe decoratie bekleed (toevoeging: sommige van gips). Op de deuren tonen zij bloemvazen, vogels, florale ornamenten enz. (toevoeging: sommige van deze tegels zijn gebroken / aantal in een slechte toestand). De andere vormen tableaus, die twee maritieme decors tonen.“
Van 1897 t/m 1907 werden omvangrijke restauraties aan de muren en aan de vloer uitgevoerd. Dit is niet alleen in de archiefstukken maar ook op de tegels gedocumenteerd. Op één van de bijna 2.500 tegels van de muurbekledingen staat geschreven: „Deze zaal werd onder leiding van de heer Leclerc Ar(chitect) door Remy Landeau / 1897 – 1899 gerestaureerd.“
Rémy Eugène Landeau is geboren in Sèvres op 8 oktober 1859. Als kunstschilder was hij een leerling van Leon Pallandre en sinds 1905 lid van de schildersvereniging van Frankrijk. Rémy Eugène Landeau werd in 1927 benoemd tot Ridder van het Erelegioen.
Hij schonk een door Cornelis Pieterszn Boumeester geschilderde tegeltableau aan het Museum in Sèvres. (Musée national de Céramique, Sèvres, Inv.nr 20739, Tableau met een zeestuk; bl; 5x6 tegels, links op een drijvende ton het monogram: C.B.M.)
Cornelis Boumeester
Cornelis Boumeester is in 1652 (1653) te Rotterdam geboren waar hij tot zijn dood in Nov. 1733 bleef wonen. Reeds bij zijn huwelijk in 1676 bleek hij werkzaam te zijn in de tegelbakkerij “An de Delftse Vaart”. Den 29 Mei 1693 en 26 Mei 1694 komt de naam van Cornelis Pieterszn Boumeester voor op de nominatie voor hoofdlieden van de tegelbakkersknechts; in Mei 1694 wordt hij als zoodanig benoemd. In bescheiden van 1732 wordt hij “gewesene tegelschilder” genoemd.
Restauratierapport van 1899
(Vertaling uit het Frans)
Rekeningsjaar 1899
Ministerie van Wetenschap, Kunst en Volksopleiding
Paleis van Rambouillet
De heer Leclerc, architekt
De heer Rémy Landeau, kunstschilder,
keramist, ondernemer,
woonachtig in Parijs,
Avenue de Saxe, Nr. 41
Bouwkosten voor:
de gedeeltes, bijv. de polychrome vazen, ornamenten en amoretten.
Levering van 74 tegels uit Nederlandse klei met een speciale tinglazuur.
Artistieke vormgeving na gecompleteerd te zijn en samengevoegd tot nieuw patroon van 74 tegels met polychrome bloemen, vogels en amoretten.
Leggen en aanpassen, met de diamant snijden, slijpen van de kanten van 74 faiencetegels met de slijpsteen.
Levering van 222 faiencetegels met een speciale tinglazuur voor de rechter en de linker kant.
Artistieke schildering van 222 tegels, blauwe landschappen, hetzelfde op paars afgezette grond, landschappen met „lambrequin-decor“ (tegels met „landschap in het lof“). 52 verschillende motieven.
Aanzetten van 222 faiencetegels, aanpassen, met de diamant snijden, slijpen van de vier kanten met de slijpsteen.
Uithalen met de grootst mogelijke zorgvuldigheid van de 150 oude beschadigde en incomplete tegels zonder dat deze stuk gaan.
Levering van 440 faiencetegels uit Nederlandse klei en een speciale tinglazuur.
Artistieke schildering van de 440 faiencetegels met blauwe landschappen, hetzelfde op paars afgezette grond en „lambrequin-decor“ (tegels met „landschap in het lof“).. 52 verschillende motieven.
Leggen en aanpassen, met de diamant snijden, slijpen van de kanten van 440 faiencetegels met de slijpsteen.
Om de rand aan de muur te vormen met de diamantzaag een verstek snijden, één kant van de tegels voor de twee verstekken met de slijpsteen slijpen, samen 42 verstekken.
Voor de lijst aan het plafond 32 tegels uit Nederlandse klei met een speciale tinglazuur geleverd.
Artistieke schildering van 32 faiencetegels met blauwe landschappen op paarse grond en met palmethoeken „landschap in cirkel op gesprenkeld fond“.
Inbouw van 32 faiencetegels met een kalkspecie en stijfselpap, snijden en aanpassen met de diamant, slijpen met de slijpsteen.
Voor de strook, die het decor met de plafondlijst vormt, en aan twee tegelkanten twee verstekken vervaardigd, bewerkt en met de diamantzaag gesneden, met de slijpsteen geslepen, dat zijn 16 tegels, samen 32 verstekken.
Voor de loodrechte tegelstrook 16 verstekken met de diamantzaag gesneden en met de slijpsteen geslepen.
Uithalen van 156 oude tegels met bloemen, landschappen, „lambrequin-decor“ (tegels met „landschap in het lof“) op de deur aan de ingang rechts, op de twee zijdelingse deuren en aan de muren, die aan de drie deuren grenzen. Uittrekken van een hoop spijkers, verhitten van de tegels met een soldeerlamp, om deze van de teerbedding te kunnen verwijderen, en dit alles met de grootst mogelijke zorgvuldigheid om te voorkomen, dat deze stuk gaan.
Wassen, afschrappen, afbranden van teer, bitumen, kalkspecie en cement van 156 tegels.
Restauratie van de oude tegels en deze met kalkspecie aanbrengen. 45 tegels.
Met de allergrootste zorgvuldigheid en met moeilijkheden, vooral de gedeeltes met de veelkleurige bloemen, aangebracht 156 faiencetegels.
Aan verschillende plekken in de kamer 35 tegels geheel schoon gemaakt en gewassen om de gebroken of incomplete tegels te verwijderen.
Aanzetten en inpassen van 35 oude tegels.
Om een schachtafdekking te vervangen, levering van vier faiencetegels uit Nederlandse klei met een speciale tinglazuur.
Artistieke schildering van verschillende blauwe landschaptegels. 4 faiencetegels.
Inbouw en aanpassing van deze vier faiencetegels, snijden met de diamant, gladmaken en slijpen met de slijpsteen.
Kosten voor tolgeld, trein enz.
De onderhavige kostenberaming wordt door de ondertekende ondernemer correct verklaard.
Rémy Landeau
De ondertekende toezichtambtenaar verzekert, dat de opgesomde werkzaamheden voor de restauratie van de „Delftse Zaal“ in het Kasteel Rambouillet 1899 uitgevoerd zijn.
Rambouillet, de 23.01.1900
Bouwtoezichtsambtenaar
(handtekening)
De onderhavige rekening omvat de som van 6.285,25 FF, die door de ondertekende ondernemer correct verklaart wordt.
Parijs, 31 december 1899
Rémy Landeau
De administratieve bestuur stelt voor, het rekeningsbedrag op 6.285,25 FF te bepalen.
Hiervan worden 1 FF./100 op grond van het decreet van 8 maart 1855 afgetrokken voor de belasting, die de betalende af moet dragen.
De vloer
De vloer bestaat uit kleurige tegels met geometrisch ornament, grotendeels versleten; langs de rand hebben de polychrome tegels hetzelfde patroon als de vloertegels in het vroegere z.g.Trianon de Porcelaine, dat als maison de plaisance voor Lodewijk XIV en Madame de Montespan in Versailles werd gebouwd. Het was in 1670 voltooid en zowel de buitenbouw als de binnendecoratie geheel met ceramische producten uit allerlei landen versierd. Het bleek echter al spoedig, dat met name de buitenbouw niet tegen de wisselende weersgesteldheid bestand was, zodat het in 1687 weer werd afgebroken.
CARREAUX FAINCE DU TRIANON DE PORCELAINE
Musée Lambinet, Versailles (10GB) Musée Lambinet, Versailles (11GB)
Achtpuntige ster, centraal geplaatst met punten ertussen, het geheel geschilderd
binnen
een cirkel die de hele tegel overdekt en sterk gestileerde knopen in de hoeken.
De faiencetegels met een sterdecor in het tegelkabinet zijn voor een tweede keer gebruikt en komen oorspronkelijk uit Valencia. Ze zijn een gedeelte van een levering uit 1733 van 10.000 tegels voor het kasteel Rambouillet. Het is nog niet onderzocht, in welke kamers deze tegels behalve in het tegelkabinet gelegd werden.
Het decor met de centraal geplaatste achtpuntige ster kent veel varianten in Catalonie en Mallorca. Haar orsprong in Valencia vinden wij terug in zilver, Enkele van de filigrain voorbeelden is het meester examen stuk geweest van het gilde van de zilversmeden in Valencia in 1512, 1517, 1518 en 1538 en zijn geheel gelijk aan de voorstelling op de tegel.
In de vloer liggen tegels, die betrekking hebben op de restauratiewerken uit de jaren 1906 en 1907 door de heer Remy Landeau.
1906 1907
Een tegel met een zelfde decor en een zelfde koloriet is tentoongesteld in het Keramiekmuseum te Valencia.
Johann Eduard Jacobsthal publiceerde in 1886 in Berlijn zijn boek SÜD-ITALIENISCHE FLIESEN-ORNAMENTE (Zuid-Italiaanse tegelornamenten). Daarin beschreef hij de keramische vloerbedekking in de Dom van Ravello en beeldde een tegel met een zelfde decor af, maar met een ander hoekornament.
Er zijn zeker weer nieuwe restauratiewerken nodig om het historische bestand zeker te stellen en een waardig gebruik van de kamer door de Franse president mogelijk te maken.
Literatuur
Bentz, Bruno, Rambouillet. In: Châteaux de faience XiVe – XVIIIe siècle. Musée-Promenade de Marly-le-Roi. Louveciennes 1993, p. 99-102
Danis, Robert, La première maison Royale de Trianon 1670-1687. Paris 1927
Félibien, André, Description sommaire du Château de Versailles. Paris 1673
Fourest, Henry-Pierre, Delfter Fayencen. Stuttgart 1981
Guillen, Inocenco v. Pérez, Cerámica Arquitectónica Valenciana. Tomo II. Generalitat Valenciana z.j.
Hoynck van Papendrecht, A., De Rotterdamsche Plateel- en Tegelbakkers en hun product. 1590-1851. Rotterdam 1920
Jacobsthal, Johann Eduard, Süd-Italienische Fliesen-Ornamente. Berlin 1886
Joliet, Wilhelm, Die Geschichte der Fliese. Köln 1996.
Joliet, Wilhelm, ’De haan en de papegaai op bloemvaastableaus’. In: Tegel 27 (1999), p. 22-31, 11 afb.
Jonge, Jonkvrouwe C.H. de, ’Hollandse tegelkamers in Duitse en Franse kastelen uit de eerste helft van de 18e eeuw’. In: Nederlands Kunsthistorisch Jaarboek 10 (1959), p. 125-209, 37 afb.
Jonge, Jonkvrouwe C.H. de, Nederlandse Tegels. Amsterdam 1971
Nicot, Guy, Le Château de Rambouillet, Art et Tourisme, Paris z.j.
Met dank aan Henny en Jan Pluis.