HOME www.tegels-uit-rotterdam.com
|
|
Twee bijzondere Rotterdamse tegeltableaus
in het achteraf gelegen ‚Huis in de Tuin‘
op het Miséricordeplein in Maastricht
|
|
Gesticht Miséricorde ‚Huis in de Tuin‘
Capucijnenstraat 45 Bouwjaar: 16e – 18e eeuw Rijksmonument 26934 Foto: 1916 |
|
|
Schouwpartij in tuinhuisje, met betegelde
schouw en boezem, Kruisiging en vogelkooi. Foto: 1916 |
Gegevens en situering
Aan de kant van het Miséricordeplein ligt dit huisje met asymmetrische gevels uit de eerste helft van de 16e eeuw, 'Huis in de Tuin' of 'Pesthuisje' genoemd. Het Huis in de Tuin ligt dicht tegen de oostvleugel van het Miséricordeklooster. Vroeger lag dit op het armenkerkhof in de tuin van het Capucijnenklooster. Een deel van de ommuring van de begraafplaats in bewaard gebleven aan de zuidzijde van het huisje. Van dit huis werd vermoed dat het ooit als pesthuis dienst deed. Mogelijk is een muurfragment aan de zuidwestzijde een overblijfsel van de kerkhofommuring. Het huis bezit een kelder met een kruisribgewelf.
In de Geïllustreerde
Beschrijving van Maastricht, deel 4, uit 1938, wordt bij het Gesticht
Miséricorde in de Capucijnenstraat, als toevoeging genoemd:
“In de tuin een huis op rechthoekigen plattegrond en een aanbouw voor de
trap; twee topgevels met vlechtingen. Een vensteromlijsting met
accoladeboog; in het gelijkvloers zijn de omlijstingen van deur en vensters
in de XVIIIe eeuw gewijzigd. Gevelsteen met een zwarten hond. Inwendig: een
eenvoudige schoorsteen met in den bovenboezem een tegeltableau, dat de
kruisiging voorstelt, hoog 0.92, breed 0.90 M., rechts beneden geteekend:
Joh". Aalmis Pin:ct a Rotterd,
beneden een voorstelling van een kanarie in een kooi.”
Foto's uit 1966
Jan Pluis, kenner van historische Nederlandse
tegels, bezocht Maastricht in 1966 en fotografeerde de tegeltableaus. Beide
tableaus zijn door Jan Pluis onderzocht en
gepubliceerd, zie bibliografie.
03
04
Westwand op de begane grond met tegeltableaus tegen
de schoorsteenmantel
05
De kruisiging van Jezus
Tegeltableau van 6,5
x 7 tegels, paars, voorstellende de kruisiging van Jezus Christus.
Opschrift boven aan het kruis ‚IESUS NAZARENUS REX
JUDAEORUM‘ (Jezus de Nazarener, koning der joden), onder het kruis
‚Consumatum est‘ (Het is volbracht). Rechtsonder gesigneerd met: Joh. Aalmis
Pinct a Rotterd(am).
06
Handtekening van Ioh. Aalmis in de rechter
benedenhoek van het tegeltableau
07
Kanarikooitableau
Tegeltableau van 3 x 3 tegels, paars, geel en blauw. Niet gesigneerd,
toegeschreven aan J. Aalmis, Rotterdam, datering ca. 1760-1780. Huidige
verblijfplaats onbekend.
Historische en stedebouwkundige aspecten rond het ‘Huis in de Tuin’
In november 1987 werd een begin gemaakt met de sloop van bebouwing aan de
Bogaardenstraat in Maastricht om plaats te maken voor een omvangrijk
nieuwbouwproject. Daarbij werd ook een groot deel van de
vroegzeventiende-eeuwse tuinmuur van het voormalige Capucijnenklooster
afgebroken. Toen de bebouwing aan de straatzijde was verdwenen, kwam een
deels over de muur gebouwd huisje in het zicht, dat lange tijd een
verscholen bestaan op het achterterrein had geleid. Het voornemen van de
gemeente ook dit als rijksmonument te boek slaande gebouwtje te slopen, was
voor beeldend kunstenaar Marianne Aartsen aanleiding een actie te beginnen
met als doel het huisje te behouden.
(1)
De lokale pers berichtte over alle juridische verwikkelingen van een kort
geding in januari 1988 tot en met de behandeling bij de Raad van State in
mei 1990. In korte tijd evolueerde het pand in de plaatselijke berichtgeving
van bouwval tot hel Maastrichtse monument ‘Huis in de Tuin’.
Fotos van losse tegels
In 1983 heb ik fotos besteld en ontvangen van Gemeentelijk Archiefdienst
Maastricht. De losse tegels van het tegeltableau met de Kruisiging van Jezus
bevonden zich destijds in het Stadskantoor voor Wonen te Maastricht aan de
St. Jacobstraat 6.
Ik was vooral geïnteresseerd in foto's van de achterkant van de tegels met
letters en cijfers met het oog op mijn beheer van de
restauratiewerkzaamheden aan tegels en tegeltableaus in de duitse paleizen
Falkenlust en Augustusburg. Ik hoopte op overeenkomsten in de spelling van
letters en cijfers.
Deze foto is in opdracht van Gemeentelijk Archiefdienst Maastricht gemaakt
voordat het tegeltableau werd gedemonteerd.
Tegels met de letter A en cijfers
De markering gaat van linksonder, beginnend met A 1, naar rechtsboven en
eindigend met A 49.
09
10
De onderste rij met de tegels A 1 t/m A 7 is afgekapt
Staat van het huis in het jaar 1989
Door jarenlange verwaarlozing was er van het interieur van het monument niet
veel meer over. Het houtwerk was op enkele balken na reeds afgevoerd en van
de tegelvloer en het stucwerk restten slechts fragmenten. Uit het onderzoek
bleek dat de schoorsteen altijd tegen de westgevel gestaan heeft en dat
onder de schoorsteenboezem ten minste één oudere fase schuilging.
|
|
|
Huis in de Tuin blijft staan
Gemeente
ziet af van sloop
Het Huis in de Tuin is in 1990 gerestaureerd.
Hierbij is veel van de authenticiteit verloren gegaan, ook door de slechte
technische staat waarin het gebouwtje verkeerde. De buitengevels zijn van
baksteen en later wit geschilderd. Er zijn verschillende hardstenen venster-
en deuromlijstingen in de gevels toegepast, waarvan in ieder geval het
hardstenen venster met zestiende-eeuwse accoladeboog in de noordgevel
duidelijk hergebruikt is. Het huisje heeft een kelder met een bakstenen
kruisgewelf en een waterput onder de vloer. Tegen de westgevel bevond zich
ooit een stookplaats. Op de begane grond is één kamer met tegen de westgevel
een schouw. De schouwmantel had tot in de twintigste eeuw nog een fraaie
betegeling met boven de gietijzeren haardlijst een schildering van een
vogelkooitje en op de schouwboezem een voorstelling van de kruisiging van
Christus, gesigneerd door Johannes Aalmis uit Rotterdam (XVIIIc). Deze
laatste voorstelling is bij de restauratie teruggeplaatst, de rest van de
betegeling, evenals de houten schouwlijst en de gietijzeren haardlijst zijn
verdwenen.
Ook de tegeltjes van het haardvloertje (in een geel-zwart blokpatroon) zijn
vernieuwd. De balklaag boven de begane grond is eveneens vernieuwd en in de
zuidoosthoek is een moderne stalen trap geplaatst naar de bovenverdieping.
Op de wanden zijn restanten van kleurafwerkingen zichtbaar gelaten tussen
het moderne stucwerk. De ruimte op de eerste verdieping is sober en modern
afgewerkt en hier is te zien dat ook de dakflieringen vernieuwd zijn.
Aan de zuidzijde van het huis is een bakstenen muurrestant van de oude
tuinmuur van het Capucijnenklooster, dat qua muurwerk sterk gerestaureerd
is. Uit het bouwhistorische onderzoek in 1992 bleek dat er door de muur een
verbinding was vanuit het huis naar de naastgelegen kloostertuin.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Vergelijkbare tegeltableaus geschilderd door I. Aalmis met de afbeelding van
de kruisiging van Jezus
16
Victoria & Albert Museum London nr. C. 469-1923
DUODECIMA ESTACION
(Twaalfde statie)
Zeventig tegels, blauw beschilderd met de kruisiging, gesigneerd in de
linker benedenhoek met „I. Aalmis, Rotterdam“.
Onderdeel van de collectie gevormd door de heer Eelco M. Vis, te Amsterdam,
en 1923 aangeboden aan het Victoria & Albert Museum door de heer Henry Van
den Bergh via het Nationaal Fonds voor Kunstcollecties.
17
Huerta Noble in La Redondela,
(Twaalfde statie)
In april 2000 bezocht ik de Huerta Noble in La Redondela op de weg van La
Redondela naar Pozo del Camino (Isla Christina). In de sinaasappelboomgaard
vond ik de overblijfselen van veertien staties van de kruisweg op de
omringende muren en fotografeerde ze.
Manuel Rivero González (1697-1780) uit Ayamonte liet de Huerte Noble in 1750
bouwen nadat hij een fortuin had verdiend in Amerika. De veertien staties
van elk 90×130 cm werden in 1756 in opdracht van I. Aalmis uit Rotterdam
gemaakt.
In 2003 werd de Huerte Noble opgenomen in de lijst van Spaanse monumenten.
De overblijfselen van de tableaus werden in 2003 van de muren verwijderd en
geplaatst in het Museo de Bellas Artes de Huelva.
Het is interessant om een detail van de Gekruisigde te vergelijken vanaf de
tegeltableaus in Maastricht, London en La Redondela.
|
18 Maastricht |
19 London |
20 La Redondela |
Fotoverantwoording
Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed 1916, 01 en 02
Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed 1989, 11
Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed 2012, 12-15
Jan Pluis 1966, 03-07
Gemeentelijke Archiefdienst Maastricht 1983, kleurenfoto 08
Gemeentelijke Archiefdienst Maastricht 1983, zwart-wit foto's 09 en 10
Victoria & Albert Museum London, 16
Auteur 2000, 17
Fotobewerking door de auteur 18-20
Bibliografie
1938 Geïllustreerde
Beschrijving van Maastricht, deel 4
1983 Jan Pluis,
Kanarikooitableaus,
TEGEL 11, pp. 16-41
1985
Jan Pluis, Van Passie en
Pasen, het lijdensverhaal van Jezus op tegels,
Tegelmuseum Otterlo
1992 De Maasgouw,
tijdschrift voor Limburgs geschiedenis en oudheidkunde, jaargang 111,
aflevering 3, Misère Encore,
Historische en stedebouwkundige aspecten rond hez ‘Huis in de Tuin’ op de
Miséricordeplein in Maastricht
1994 Jan Pluis,
Bijbeltegels, Münster, afb. 1700,
N 197, p. 526
1999 Alfonso
Pleguezuelo, Un conjunto inédito de
azulejos de Jan Aalmis de Rotterdam, Laboratorio de Arte No
12, Sevilla
(1)
Op verzoek van mevrouw Aartsen heb ik 1990 een verslag geschreven over het
Aalmistableau met de kruisigingscène, een soortgelijk tegeltableau in het
V&A Museum London en over het belang van de Rotterdamse familie Aalmis in de
18e-eeuwse kunst. Mevrouw Aartsen heeft mijn tekst met afbeeldingen
doorgestuurd naar bevoegde instanties.
Dankzegging
Jan
Pluis will ik bedanken voor zijn hulp bij het opstellen van het bericht.
Ik
dank mijn zoon Norbert voor redactie en publicatie.