HOME www.tegels-uit-rotterdam.com
|
Tegeltableaus met klokken |
De klokken die op de tegeltableaus zijn afgebeeld, zijn meestal Franse pendules van verschillende soort, hetgeen in de loop van de 18e eeuw meer en meer gemeengoed werd in het interieur. Zo kan men op tegeltableaus diverse types onderscheiden: kostbare, grote consoleklokken en pendules die geflankeerd door een marmeren zuil.
De wijzerplaat heeft één of twee cijferringen, de binnenste is de ring voor de uren met Romeinse of Arabische cijfers. Als er een buitenste ring aanweezig is geeft die de minuten aan.
De oudere klokken uit de 17e en 18e eeuw hadden meestal alleen een uurwijzer. De aangegeven tijd kan zeer verschillend zijn en heeft geen bepaalde betekenis,
Ook de namen van eigenaren van de bijbehorende tegelbakkerij zoals Jacob Schut, Ludolph Bakhuizen en Johannes van der Wolk komen op sommige tableaus voor.
Klokketableau zonder wijzers en zonder aanduiding van de tegelbakkerij
01
Museum Rotterdam, inventarisnr. 5469
Pendule, bekroond door gevleugelde zandloper, knekel en zeis als symbolen van vergankelijkheid.
Wijzerplaat omgeven door dubbele gele rand met accolade-achtige versiering met Romeinse cijfers. De pendule heeft geen wijzers.
De zandloper als symbool van tijd herinnert ons eraan dat het leven kort is en dat mensen hun tijd verstandig moeten gebruiken.
Knekels zijn de laatste sporen van de doden als hun vlees al lang geleden tot stof is vergaan.
Na het Laatste Oordeel, wanneer de graven opengaan bij het geluid van de bazuin, zullen ze weer samengevoegd worden en opnieuw met vlees bekleed worden.
De zeis is een symbool van vergankelijkheid en dood.
Memento mori Bedenk dat u sterfelijk bent.
Klokketableau met twee wijzers maar zonder aanduiding van de tegelbakkerij
.
02
Museum Rotterdam, inventarisnr. 5454
De pendule met zes tegels en Romeinse cijfers heeft twee gele wijzers die de tijd op zeven voor twee aangeven. Het wordt bekroond door twee putti aan weerszijden van een driehoekig ornament met bladeren.
03
Museum Rotterdam, inventarisnr. 5594
In de collectie van het Rotterdams Museum bevindt zich een tegel van een klokpaneel in de stijl van Figuur 02. Het verschilt vooral in de ogen van de putto.
Klok met Régence console
04
Museum Rotterdam, inventarisnr. 5455
Consoleklok met uitgebreide kast en wijzerplaat met Romeinse cijfers voor de uren aangevuld met Arabische cijfers voor de minuten. De wijzers staan op twee voor half twaalf. De console, versierd met bladeren, is uitvoerig opgedeeld door gele schuine lijnen. Een boeket bloemen siert ook de console.
Ik schrijf deze consoleklok toe aan de tegelbakkerij Schiedamsedijk / Leuvehaven met de eigenaren Jan en Bartolomeus Aalmis.
Tegelbakkerij Delftsevaart (ca. 1649-1773)
Jacob Schut volgde samen met zijn broer Hendrik III de vader Hendrik II Schut op in 1738.
Sedert 1740 was Jacob Schut alleen eigenaar. In 1762 was Jacob Schut ook deelgenoot geworden van de tegelbakkerij ‚Het Wapen van Dantzich‘ van Ludolph Bakhuizen aan de Hoogstraat. De fabriek aan de Delftsevaart wordt in 1773 verkocht aan Jacob Dorsman.
05
Museum Rotterdam, inventarisnr. 5451
Pendule, bekroond door gevleugelde zandloper, knekel en zeis als symbolen van vergankelijkheid. De wijzers staan op bijna vijf minuten voor twee
Geschilderd midden op wijzerplaat IACOB SCHUT. in ROTTERD(AM).
Op diverse klokketableaus uit de collectie van het Rotterdams Museum staan in een cartouche op de wijzerplaten de cijfers 7 of 21.
Tegelbakkerij Hoogstraat, Wapen van Dantzich (1643-1841)
Ludolf Bakhuizen wordt in 1762 eigenaar van de tegelbakkerij. Hij overlijdt in 1782 en de fabriek wordt in 1784 verkocht aan Johannes van der Wolk. De bekende klokketableaus van Ludolf Bakhuizen zijn alle gedateerd.
06
Museum Rotterdam, inventarisnr. 5091
Pendule met cijferplaat met Romeinse cijfers en een wijzer. Gemerkt en gedateerdmidden op wijzerplaat BAKHUIZEN TOT ROTTERDAM 1766 en in een cartouche de cijfer 21.
Helaas ken ik de betekenis van de cijfer 21 niet.
07
Museum Rotterdam, inventarisnr. 5357
Pendule geschilderd en gedateerd ‘BAKHUIZEN TOT ROTTERDAM 1769’.
Op deze klok is ook het getal 21 terug te vinden.
08
Museum Rotterdam, inventarisnr. 5508
Klokketableau gesigneerd en gedateerd ‘BAKHUIZEN TOT ROTTERDAM 1769’
De minutenwijzer staat op iets voor elf. De uurwijzer zoals te zien op de door Jabob Schut geschilderde klok ontbreekt hier (Figuur 05).
Tegelbakkerij Hoogstraat, Wapen van Dantzich (1643-1841)
Johannes van der Wolk wordt in 1784 eigenaar van de tegelbakkerij.
09
Museum Rotterdam, inventarisnr. 5090
Tableau met een pendule, 3x3 tegels, 4de kwart 18e eeuw. Om de as van de minutenwizer staat I.V.D. WO(L)K TOT ROTTERDAM. De klok van het hier afgebeelde tableau is van hetzelfde type als van Bakhuizen (Figuur 08). In de hoeken van de vier hoektegels Lodewijk XV ornamenten. Op de bovenste twee een vaas met twee vogels. De onderste twee vazen gevuld met boeket komen ook als zelfstandige tegelvoorstelling voor.
De pendule is niet gedateerd zoals gebruikelijk bij Bakhuizen.
10
Museum Rotterdam, inventarisnr. 5452
Pendule, twee breed, drie hoog met één minutenwijzer tussen X en XI en bekroning met gevleugelde zandloper, knekel en zeis.
Om de as van de minutenwizer staat I.V.D. WOLK TOT ROTTERDAM.
11
Museum Rotterdam, inventarisnr. 5453
Pendule, zes tegels met Romeinse cijfers, gesigneerd “ IVD WOLK TOT ROTTERDAM”, bekroond door gevleugelde zandloper, knekel en zeis.
12
Museum Rotterdam, inventarisnr. 85102
Kolompendule met slingeruurwerk, drie breed vier hoog. Bekroning: een bekroonde harp in het midden, geflankeerd door twee putti met harp en bazuin. Op de wijzerplaat geschilderd:
"J van der Wolk a Rotterdam", "1824".
.-.-.-.-.-.-.-.-
Jan Pluis, de beste expert op het gebied van Nederlandse tegels, bezocht een boerderij in het dorp Borssele op het schiereiland Zuid-Beveland in de provincie Zeeland en publiceerde in 1990 twee foto's in TEGEL 18 (Nederlands Tegelmuseum Otterlo).
13
Interieur met paarse landschaptegels; aan de schoorsteen marmertegels met een tableau met een consoleklok.
14
Hetzelfde interieur als van fig. 13. Bedsteewand met ter weerszijden van de glazenkast een strook bijbeltegels met een tableau met de voorstelling van een pendule met zes tegels, Romeinse cijfers, en wijzers die de tijd op zeven voor twee aangeven.
Afbeeldingen
01-12 Museum Rotterdam (Public Domain)
13 en 14 Jan Pluis
Literatuur
F.H. Landzaat / Jan Pluis, Klokketableaus in TEGEL 18 (Nederlands Tegelmuseum Otterlo).
Dankzegging
Jan Pluis bedank ik voor het mogen overnemen van de toelichting bij de klokketableaus uit TEGEL 18. Ik bedank mijn zoon Norbert voor het redigeren en publiceren van het rapport.