HOME www.tegels-uit-rotterdam.com
Rotterdamse tegels en tegeltableaus uit de 18e eeuw
in het Franciscanenklooster te Megen
Megen is een stad in de gemeente Oss, in de Nederlandse
provincie Noord-Brabant. Het ligt aan de Maas tegenover de Gelderse plaatsen
Maasbommel en Appeltem, waarmee het door veerdiensten is verbonden. Megen is
een historische plaats die lange tijd de facto een zelfstandig graafschap
was. Het heeft uit de tijd twee kloosters (een van de franciscanen en een
van de clarissen), de Gevangentoren en een middeleeuws stratenpatroon
behouden.
Het
Minderbroedersklooster of Franciscanenklooster ‚Assisi aan de Maas‘
is een klooster van franciscanen dat in 1648 wird gesticht. Het is gewijd
aan de heilige Antonius van Padua. Na de capitulatie van ‘s-Hertogenbosch in
1629 moesten de kloosterlingen de stad verlaten. De minderbroeders trokken
naar Megen, waar godsdienstvrijheid heerste, Het klooster werd gebouwd van
1648-1653 en de kapel werd voltooid in 1670.
Interieur
Er is een kruisgang met een verdieping. Op de benedenverdieping zijn
wapens van de schenkers aangebracht, stammend uit de 17e eeuw. In de keuken
zijn religieus getinte schilderingen aangebracht. De kapel heeft een
driezijdig gesloten koor en is met stenen overwelfd. Ze is gebouwd in
gotisierende barok. Het interieur is 17e-eeuws en omvat onder meer een
gemarmerd hoofdaltaar uit omstreeks 1680 dat rijk voorzien is van
houtsnijwerk. Hierop bevinden zich de wapens van Reinier van Stepraedt en
Maria Johanna van Amstel van Mijnden. Naast het hoofdaltaar bevinden zich de
zijaltaren in dezelfde stijl. Er is een preekstoel uit 1696, vijf
biechtstoelen uit 1695 alsmede een laat-17e-eeuws orgel.
Latijnse School
In 1645 werd vanuit dit klooster een Latijnse
School gesticht, die in de 19e eeuw het Sint-Anthonisgymnasium ging heten.
In 1968 wird het gymnasium opgeheven en sindsdien is het als gebouw in
gebruik als gemeenschapshuis.
Hof van Lof
De Hof van Lof is een liturgische tuin in kruisvorm die in het
franciscanenklooster is ingericht. De vier kruisarmen komen overeen met de
vier seizoenen. De Hof van Lof is toegankelijk voor bezoekers.
Megen panorama, kerk, latijnse school, klooster en Hof van Lof
(Foto: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed).
Mijn bezoek aan het klooster
Tegels en tegeltableaus uit de 17e en 18e eeuw in het
Franciscanenklooster
Tegeltableau op de orgelgalerij
De tegelschildering op de orgelgalerij staat heel hoog schuin onder
een raam.
Een Franciscaan was zo vriendelijk mij de organistenbank te
bezorgen. Ik ging op de bank staan en nam deze foto vanaf daar.
Er is een verkeerde tegel in het tegelveld!
‚De Kruisiging - Jezus krijgt azijn te drinken ‘
De tegelschilderij gaat terug op een prent (662x450 mm) van Schelte
a Bolswert naar een schilderij van Anthony van Dyck.
Schelte a Bolswert (1586-1659) Anthony van Dyck (1599-1641)
Rechts: Maria, Johannes, Maria Magdalena, links de centurio
(Longinus) op het voorste paard en Stephaton met de spons.
Volgens de christelijke traditie was Stephaton een Romeinse soldaat die een
spons met azijn aan een stok voor de mond van Jezus Christus aan het kruis
hield (vgl. Mt 27,48; Mk 15,36, Joh 19,29.
Kloosterkerk
De eerste steen van de kloosterkerk wird gelegd op 3 september
1670; negentien jaar later, op 28 augustus 1689, wird deze kerk
geconsecreerd door Reginald Cools, bisschop van Roermond. Patroonheiligen
van de kerk en het hoofdaltaar werden de H. Antonius van Padua en de H.
Rochus. Restauraties van de kerk vonden plaats in 1854-1856 en 1936-1937.
Het altaarstuk toont dezelfde kruisigingsscène als het
tegeltableau.
De kerk heeft rondom een lambrisering van eenvoudige 18e eeuwse
witte tegels.
In de muur is een nis verwerkt, professioneel en zeer zorgvuldig uitgevoerd
met wandtegels.
In het pleisterwerk van de toegangshal zijn tegels met kleine
blauwe landschappen ‚schetsjes‘ verwerkt.
|
|
Schetsje, blauw, 127 x 127 mm, Rotterdam, ca. 1666. A. Hoynck van Papendrecht, De Rotterdamsche Plateel- en
Tegelbakkers en hun product. 1590-1851, Rotterdam 1920, p. 93, inv.
1666: 4052 tegeltgens sijnde schetsgens. |
Sokkel van effen witte- en schildpadtegels in de toegangshal. De
tegels zijn in halfverband gezet.
|
|
‚Franciscus van Assisi ontvangt de stigmata‘. |
|
|
‚Vijf wonden, bloedende handen, bloedende voeten en
bloedend hart‘. |
Interieur refter
Lambrisering uit effen witte tegels afgewisseld met gemarmerde
paarse tegels.
Tegeltableau in de refter
Franciscaans wapen. Het toont met een kruis een arm met een hand
van Jezus en een arm met een hand van Franciscus van Assisi. De handen laten
de wonden zien.
Randen, slingerdecor, tulphalfje (DNT A.14.06.34).
Randhoek met centraal decor (DNT A.15.01.02).
Jan Pluis, De Nederlandse Tegel, Leiden 2013.
„De Kruisiging“ – Jezus aan het kruis –
Joh. 19:19-22, Mat. 27:37, Marc. 15:26, Luc. 23:38.
18e-eeuws tegeltableau in de nieuwe kloosterkeuken.
Randen, slingerdecor „tulphalfje“ (DNT A.14.06.34). Randhoek met centraal
decor (DNT A.15.01.02).
Jan Pluis, De Nederlandse Tegel, Leiden 2013.
Op de muren zijn effen witte tegels uit de 20e eeuw te zien.
Er zijn drie ingelijste Rotterdamse tegeltableaus, die
volgens de monniken uit de oude kloosterkeuken komen.
„De Kruisiging“ – Jezus aan het kruis –
Joh. 19:19-22, Mat. 27:37, Marc. 15:26, Luc. 23:38.
Opmerking: Op de achtergrond de koepels van de tempel van Jeruzalem.
Randen, Rotterdam Inventarissen Van Traa, 1843-1849, „Kolomhalfjes“
(Stadsarchief Rotterdam) (DNT A.14.05.05).
Randhoek met doorlopend decor (DNT A.15.02.05). Opmerking: In Rotterdam
„Kolomkwartjes“ genoemd.
Jan Pluis, De Nederlandse Tegel, Leiden 2013.
Rotterdamse Kanariekooitableaus
De kanarie in een kooi als voorstelling op een tegeltableau is
vanaf de laatste decennia van de 18e eeuw een vrij algemene verschijning.
Het merendeel van de kanariekooien op tableaus komt overeen met het meest
voorkomende type zangvogelkooi een rechthoekig grondvlak met een rechthoekig
front waarvan het bovenste deel bestaat uit een halfronde boog.
Het drinkwater van de vogel bevindt zich in een bakje van blauw glas.
Kanariekooitableau van 2 x 3 tegels, paars, geel, blauw, ca. 1800.
De kanarie kijkt naar rechts.
Kanariekooitableau van 2 x 3 tegels, paars, geel, blauw, ca. 1800.
De kanarie kijkt naar links.
Een zeer zorgvuldig vervaardigde tegelbekleding in de trap van de
omheining naar de orgelgalerij.
Verhalen in glas in lood
Naast de tegels en tegeltableaus zijn vooral de ramen het bekijken
waard.
|
|
In de kloostergang bevinden zich kostbare
ramen uit 1653 en 1679 waarop familiewapens van weldoeners zijn
gebrandschilderd. Zij hebben bijgedragen aan de bouw van het
klooster, hetzij geldelijk, hetzij materieel. De glazenier is
onbekend. Er zijn twee typen wapenramen te onderscheiden. Een aantal
heeft als terugkerende motieven een ridderhelm, een helmteken en
dekkleden. Bij andere nemen een engel en festoenen (vruchtentrossen)
een prominente plaats in. Sommige composities zijn incompleet; soms
is uit meerdere ramen één nieuw raam ontstaan. |
Geraadpleegde literatuur
A. Hoynck van Papendrecht, De Rotterdamsche Plateel- en
Tegelbakkers en hun product. 1590-1851, Rotterdam 1920
Jan Pluis, Kanariekooitableaus, Tegel 11, p.16-41, Otterlo 1983
Jan Pluis en Erna Stupperich, De lachduif. Een kultuur-historisch
onderzoek, in: Mededelingen P.J. Meertens-Instituut, Amsterdam 1986
Jan Pluis, Bijbeltegels – Bibelfliesen, Münster 1994
Jan Pluis, De Nederlandse Tegel, derde, herziene en vermeerderde
druk, Leiden 2013
Jan Pluis, Vogels op tegels en tegeltableaus, Leiden 2022
Wikipedia
Dankzegging
Jan Pluis will ik bedanken voor zijn hulp bij het opstellen van het
bericht.
Ik dank mijn zoon Norbert voor redactie en publicatie.
Minderbroedersklooster
Kloosterstraat 6
NL-5366 BH Megen
(+31) (0) 412-465770
Wikipedia
https://nl.wikipedia.org/wiki/Minderbroedersklooster_(Megen)