HOME     www.tegels-uit-rotterdam.com

 ROTTERDAMSE PLEZIERTJES

In het gemeentearchief van Rotterdam bevindt zich onder de vele archiefstukken, welke betrekking hebben op tegel, een voorbeeldboek (archiefnr. 3195) voor tegelschilders. Het is van grote waarde voor de studie naar de geschiedenis van de Nederlandse wandtegel.  

Frederik Jacobus Kleijn (1819-1881) schonk het voorbeeldboek in juni 1876, samen met enkele losse voorbeeldbladen voor tegels en tegeltableaus, aan het Rotterdammer archief. De archivaris schreef destijds in de lijst van schenkingen dat de voorbeelden oorspronkelijk “van het Tegelbakkersgilde te Rotterdam“ afkomstig waren. Het voorbeeldboek bestaat uit een bundel van 59 bladen met 96 tekeningen. De bladen, formaat circa 13,5 x 13,5 cm, zijn bij de meeste aan twee zijden afgesneden en bij zes bladen zijn de contourlijnen doorgeprikt.

Wanneer wij nu het voorbeeldboek bestuderen, dan valt op dat er een veelvoud aan motieven en stijlrichtingcn in voor komt. De voorbeeldtekeningen, meestal pentekeningen in bruin, werden blauw of paars ingeschilderd, maar er komen ook combinaties van blauw en paars, als ook geel en rood voor.

Alle tekeningen zijn genummerd. Daarbij valt het op, dat zeven slechts een, 89 tekeningen daarentegen twee of drie nummers dragen. De oude nummering in de bruine kleur komt niet overeen met de volgorde in het boek.

Een met een potlood geschreven doorlopende nummering werd bij de archivering in het jaar 1976 uitgevoerd. De oude nummering loopt tot 193, de nieuwe slechts tot 96. Het ligt voor de hand om het voorbeeldboek te willen dateren, maar dan komt men al snel voor problemen te staan, want er zijn decors bij, die gedurende lange tijd werden geschilderd.

Het voorbeeld nieuw 38 l oud 127 is vanwege de daarop afgebeelde personen zeer  interessant   want zij dragen een klederdracht uit de eerste kwart van de 18e eeuw. De dame op de voorgrond draagt een opvallende haardracht de zogenaamde "coques", welke in 1714 in Frankrijk in de mode kwam.

Deze tekening is verder van bijzondere interesse, omdat deze thematisch bij de sponsen GAR 3171-3194 uit het Rotterdammer archief hoort. Vier van deze sponsen hebben dienst gedaan bij de beschildermg van tegeltableaus voor de "Sommerspeisesaal“ van slot Augustusburg te Brühl in Duitsland. Het tijdstip van de levering van deze tegeltableaus is door aantekeningen in bouwakten goed aan te geven. De bestelling kan op zijn vroegst in 1743 en de levering op zijn laatst in 1748 hebben plaatsgevonden.

„Pleziertjes" in deze trant werden echter nog omstreeks 1860 in de werkplaats "Piet Heijn" van Frederik Jacobus Kleijn te Delfshaven geschilderd. Vergelijkt men het Rotterdammer voorbeeldboek met een modellenboek dat zich in het Hannemahuis te Harlingen bevindt, dan zijn de nummers 2, 14, 16, 48, 61, 82 en 90 aan elkaar gelijk.

Hieruit mag blijken dat een snelle datering en toeschrijving van tegels aan een bepaalde werkplaats of streek louter aan de hand van decors gevaarlijk kan zijn.

Rotterdamse pleziertjes heel over en met omlijstingen

Jan Pluis, De Nederlandse Tegel. Decors en benamingen 1570-1930.
Leiden (1de druk) 1997 – Leiden (2de druk) 1998 – Leiden (3de druk) 2013

Tegelvoorbeeld en tegels

GAR 3195-38/127

De dame op de voorgrond draagt een opvallende haardracht de zogenaamde "coques", welke in 1714 in Frankrijk in de mode kwam.

Rotterdamse tegelsponsen en tegels

Tegelsponsen GAR 3171 t/m 3194, beschreven 1976

Oud nummer: Bibl. V. Handschr. No 671. Aangetroffen in envelop met opschrift “24 opgeplakt“. Tekeningen op papier met waterlijnen, op dikker papier geplakt, waardoor eventuele watermerken niet te zien zijn. Watermerk op 3187: leeuw en andere figuur binnen hekwerk. Leeuw met pijlenbundel. Doorgeprikt, ca 10,5 ca 12,5 cm. Voorstellingen: taferelen in de open lucht, nabij een herberg, landhuis of iets dergelijks. Kledij meest 18^e-eeuws.

 GAR 3171

Man en vrouw in rijtuigje bij huis waar de vlag uit hangt.

 GAR 3172

Dame en heer bij tuinkoepel; achter hen loopt een jongen.

 GAR 3173

Dame en heer bij gebouw met trap ervoor.

GAR 3174

Dame en heer en heer alleen. Heren groeten elkaar.

 GAR 3175

Heer groet twee tegemoetkomende dames.

 GAR 3176

Heer groet dame die glas in de hand draagt. Andere man op achtergrond.

 GAR 3177

Heer met glas in de hand groet dame, achter haar andere heer.

 GAR 3178

Heer overhandigt glas aan dame bij tafel op een terras. Achter haar een tweede heer.

 GAR 3179

Drie mannen bij herberg. Een zit op een lage ton bij een hogere ton.

 GAR 3180

Twee mannen zitten op bankje op terras, derde man staat erbij met kruik in de hand. Uithangbord met bril.

 GAR 3181

Drie figuren zittend op terras bij herberg; uithangbord met klok. Een man rookt pijp; de andere heeft de arm om schouder van vrouw geslagen.

 GAR 3182

Ongeveer als vorige. Andere herberg, op uithangbord geen afbeelding.

 GAR 3183

Dansende dame en heer en een fluitist. Rechts poortje met borstbeelden op de stijlen.

 GAR 3184

Dame danst met heer die hoed in de hand heeft. Fluitist. Links poort of tuinhuis.

 GAR 3185

Dansende dame en heer. Violist. Bij poort.

 GAR 3186

Dansende dame en heer op terras.

 GAR 3187

Dansende dame en heer. Achter hen dansende man met pijp.

 GAR 3188

Dansende dame en heer bij huis waar vlag uithangt. Derde persoon slaat een trommel.

 GAR 3189

Dame en heer bij podium waarop een man bij een tafeltje staat.

 GAR 3190

Dame en heer bij podium waarop zittende en staande man.

 GAR 3191

Twee duellerende mannen, met mes en hoed in de hand.

 GAR 3192

Duellerende mannen met dame.

 GAR 3193

Dame en heer zittend op zandhopen bij een muurtje.

 GAR 3194

Dame en heer, beide met mandje aan de arm, de heer met grote mand op het hoofd.

Literatuur

1          Gallois, H.C. ‘Over rotterdamsche Tegels‘. In: Mededelingen van de dienst voor kunsten en wetenschappen te ‚‘s-Gravenhage. 1(1919), p.18-25.

2          Pluis, Jan, De Nederlandse Tegel, decors en benamingen 1570-1930 / The Dutch Tile, Designs and Names, 1570-1930,
   Leiden (1de druk) 1997 - Leiden (2de druk) 1998 - Leiden (3de druk) 2013

Vele van de afgebeelde tegels maakten deel uit van de 2015 naar New York verkochte tegels.

Op deze plaats zou ik graag alle instituten en personen danken die mij beeldmateriaal voor publicatie van dit bericht ter beschikking stelden.

Mocht U foto’s hebben van ‘ROTTERDAMSE PLEZIERTJES‘, die precies overeenkomen met de sponsen en in mijn bericht ontbreken, dan zou ik zeer op prijs stellen als U mij die zou willen sturen.

Graag zou ik daarmee mijn bericht uitbreiden.

Ik dank Jan Pluis voor sinds vele jaren veelvoudige hulp en mijn zoon Norbert voor de bewerking en publicatie van de berichten op internet.

Genredarstellungen auf Rotterdamer Blumenvasentableaus im Sommerspeisesaal
der UNESCO-Welterbestätte Schloss Augustusburg
www.tegels-uit-rotterdam.com/genre.html