HOME www.tegels-uit-rotterdam.com
Rotterdamse bijbeltegels in het
Museu Nacional do Azulejo in Lissabon
Een van de belangrijkste tegelonderzoekers, J.M. dos Santos Simões, beschreef in zijn boek ‘Carreaux hollandais céramiques au Portugal et en Espagne’ (Den Haag 1959) de Nederlandse tegels uit de zeventiende en achttiende eeuw in Portugal en Spanje.
01
J.M. dos Santos Simões in 1969 op een tegelbijeenkomst op Hallig Hooge
Op pagina 73 en 74 schrijft hij over keramische tegels als lambrisering in twee zalen van het Hospital de Santo António dos Capuchos, het vroegere paleis Palácio Mello, in der Alameda Santo António dos Capuchos in Lissabon
02
‘Carreaux hollandais céramiques au Portugal et en Espagne’ Tafel XVII
De lambriseringen waren elf tegels hoog. Zes rijen Rotterdamse tegels werden door vijf rijen Portugese azulejos omlijst.
J.M. dos Santos Simões dateerde de tegelleverantie en het aanbrengen van de tegels op 1720 tot 1730.
De tegels werden in 1968 verwijderd en kwamen in het bezit van het Museu Nacional do Azulejo dat tijdens het First International Symposium on Tiles (13.-20. oktober 1971) officieel werd geopend. Het Museu Nacional do Azulejo werd ondergebracht in het voormalige Convento da Madre de Deus onder leiding van J.M. dos Santos Simões. In de aangrenzende kerk Madre de Deus zijn de grootste Nederlandse tegeltableaus te zien. Deze worden aan Willem van der Kloet en Jan van Oort toegeschreven.
Twee tegelvelden uit het vroegere Palácio Mello zijn in het Museu Nacional do Azulejo tentoongesteld. De overige tegels zijn in het depot opgeslagen.
03
Museo Nacional do Azulejo, Inventar-Nr. 5450, 128 x 274 cm
Foto: INSTITUTO DOS MUSEUS E DA CONSERVAÇÃO, LISBOA
IFN. 10825/11/43
Fotograf: José Pessoa 1996114 paars geschilderde Rotterdamse bijbeltegels, omlijst door Portugese azulejos in blauwe beschildering.
04
Museo Nacional do Azulejo, Inventar-Nr. 1681
36 paars geschilderde Rotterdamse bijbeltegels omlijst door Portugese azulejos in paarse beschildering.
Welke aanwijzingen zijn er dat de 150 bijbeltegels die voor een deel in het Museum te Lissabon zijn tentoongesteld en voor een deel in het depot zijn opgeslagen in Rotterdam zijn vervaardigd?
Het belangrijkste argument zijn de tegels met de Judaskus en Jezus en de Emmaüsgangers. Ze tonen precies dezelfde voorstellingen als de ontwerpen in het Rotterdammer modellenboek voor tegels.
05
Tegel met de voorstelling van de Judaskus in het Museu Nacional do Azulejo,
deel van het inventarisnummer 5450 (afb. 03)
06
Ontwerp in het Rotterdammer modellenboek voor tegels
07
Tegel met de voorstelling van Jezus en de Emmaüsgangers in het Museu Nacional do Azulejo,
deel van het inventarisnummer 5450 (afb. 03)
08
Ontwerp in het Rotterdammer modellenboek voor tegels
OUDE TESTAMENT
OT 01 OT 02 OT 03
OT 04 OT 05 OT 06
OT 07 OT 08 OT 09
OT 10 OT 11 OT 12
OT 13 OT 14 OT 15
OT 16 OT 17 OT 18
OT 19 OT 20 OT 21
01
GEN. 3:6
DE ZONDEVAL
02
GEN. 3:24
DE VERDRIJVING UIT HET PARADIJS
03
GEN. 4:4,5
HET OFFER VAN KAÏN EN ABEL
04
GEN. 21:14
DE WEGZENDING VAN HAGAR
05
GEN. 21:15,16
HAGAR IN DE WOESTIJN MET ISMAËL
06
GEN. 22:9-11
ABRAHAMS OFFER
07
GEN. 28:10-12
JAKOBS DROOM
08
GEN. 39:11,12
POTIFARS VROUW PROBEERT JOZEF TE VERLEIDEN
09
GEN.41:42,43
JOZEF ONDERKONING VAN EGYPTE
10
EX. 2:5,6
MOZES DOOR DE DOCHTER VAN DE FARAO GEVONDEN
11
NUM. 13:23
DE VERSPIEDERS
12
NUM. 21:8,9
DE KOPEREN SLANG
13
NUM. 22:23,24
BILEAM EN DE EZELIN
14
RICHT. 11:34,35
JEFTA’S THUISKOMST
15
RICHT. 14:6
SIMSON VERSCHEURT EEN LEEUW
16
2 SAM. 18:14,15
ABSALOMS DOOD
17
1 KON. 17:6
ELIA DOOR DE RAVEN GEVOED
18
2 KON. 2:23, 24
ELISA BESPOT DOOR DE KINDEREN VAN BETEL
19
ESTER 5:1,2
ESTER VERSCHIJNT ONGEROEPEN VOOR KONING AHASVEROS
20
DAN. 3:24,25
DE DRIE JONGELINGEN IN DE VUUROVEN
21
TOB.6:1-3
TOBIAS VANGT EEN GROTE VIS
NIEUWE TESTAMENT
01 02 03
04 05 06
07 08 09
10 11 12
13 14 15
16 17 18
19 20 21
22 23 24
25 26 27
28 29 30
31 32 33
34 35 36
37 38 39
40 41
01
LUC. 1:28-31
DE AANKONDIGING VAN DE GEBOORTE VAN JEZUS AAN MARIA
02
LUC. 2:16
DE AANBIDDING VAN DE HERDERS
03
LUC. 2:21
DE BESNIJDENIS VAN JEZUS
04
MAT. 2:9
DE WIJZEN OP WEG NAAR BETLEHEM
05
MAT. 2:14
DE VLUCHT NAAR EGYPTE
06
MAT. 3:16
MARC. 1:10
LUC. 3:21b, 22
DE DOOP VAN JEZUS IN DE JORDAAN
07
MAT. 4:3
MARC. 1:13
LUC. 4:3
DE VERZOEKING IN DE WOESTIJN
08
JOH. 3:2
HET GESPREK VAN JEZUS MET NIKODEMUS
09
JOH. 4:7
JEZUS EN DE SAMARITAANSE VROUW
10
MARC. 6:28
MAT. 14.11
JOHANNES DE DOPER ONTHOOFD
11
LUC. 9:23-26
MAT. 10:37-39
MARC. 8:34
HET VOLGEN VAN CHRISTUS
12
LUC.. 10:38-42
JEZUS BIJ MARIA EN MARTA
13
LUC. 19:3-6
JEZUS ROEPT ZACHEÜS UIT DE BOOM
14
MAT. 7:3
LUC. 6:41
DE SPLINTER EN DE BALK
15
LUC. 15:20,21
DE THUISKOMST VAN DE VERLOREN ZOON
16
LUC. 5:5-7
DE WONDERBARE VISVANGST
17
JOH. 5:5-9
DE GENEZING VAN DE VERLAMDE TE BETESDA
18
MAT. 8:5-8
LUC. 7:1-7
DE GENEZING VAN DE KNECHT VAN DE ROMEINSE HOOFDMAN VAN KAFARNAÜM
19
MAT. 9:20-22
MARC. 5:27
LUC. 8:44
DE GENEZING VAN DE BLOEDVLOEIENDE VROUW
20
MAT. 15:24-28
Marc. 7:24-30
DE KANANESE VROUW
21
MAT. 11:3-6
DE GENEZING VAN EEN DOVE
22
MAT. 21:8,9
MARC. 11:8,9
LUC. 19:36
JOH. 12:12-15
DE INTOCHT IN JERUZALEM
23
MAT. 21:12,13
MARC. 11:15
LUC. 19:45,46
JOH. 2:14,15
JEZUS VERDRIJFT DE HANDELAREN UIT DE TEMPEL
24
JOH. 13:8b, 9
DE VOETWASSING
25
MAT. 26:21
MARC. 14:18
LUC. 22:21
HET LAATSTE AVONDMAAL
26
MAT. 26:39
MARC. 14:35
LUC. 22:41,42
JEZUS’ GEBED IN GETSEMANE
27
MAT. 26:49
MARC. 14:45
LUC. 2:47,48
DE JUDASKUS
- ROTTERDAMSCH MODELLENBOEK VOOR TEGELS 49
28
MAT. 26:75a
MARC. 14:72
LUC. 22:60
JOH. 18:27
DE DERDE VERLOOCHENING VAN PETRUS
29
MAT. 27:19
DE VROUW VAN PILATUS PLEIT VOOR JEZUS
30
JOH. 19:1
MAT. 27:26
MARC. 15:15
DE GESELING VAN JEZUS
31
MAT. 27:29b
MARC. 1:18, 19
JOH. 19:3
DE BESPOTTING BIJ PILATUS
32
MAT. 27:24
PILATUS WAST ZIJN HANDEN IN ONSCHULD
33
MAT. 27:31b
MARC. 15:21
LUC. 23:26
JOH. 19:17
DE KRUISDRAGING
34
JOH. 19:26, 27
DE KRUISIGING
35
MAT. 28:2-4
DE OPSTANDING
36
MAT. 28:5
MARC. 16:6
LUC. 24:5
EEN ENGEL DEELT DE VROUWEN MEE DAT JEZUS IS OPGESTAAN
37
JOH. 20:14-17a
MARC. 16:9
JEZUS VERSCHIJNT AAN MARIA VAN MAGDALA
38
LUC. 24:30, 31
DE MAALTIJD TE EMMAÜS
- ROTTERDAMSCH MODELLENBOEK VOOR TEGELS 14
39
HAND. 1:9
MARC. 16:19
LUC. 24:50, 51
DE HEMELVAART
40
HAND. 7:58-60
STEFANUS GESTENIGD
41
HAND. 9:3-6
DE BEKERING VAN SAULUS
Het Rotterdammer modellenboek voor tegels
In het gemeentearchief van Rotterdam bevindt zich onder de vele archiefstukken, welke betrekking hebben op tegels, een voorbeeldboek (archiefnr. GMR 3195) voor tegelschilders. Het is van grote waarde voor de studie naar de geschiedenis van de Nederlandse tegel.
Frederik Jacobus Kleijn (1819-1881) schonk het voorbeeldboek in juni 1876, samen met enkele losse voorbeeldbladen voor tegels en tegeltableaus, aan het Rotterdammer archief. De archivaris schreef destijds in de lijst van schenkingen dat de voorbeelden oorspronkelijk ‘van het Tegelbakkersgilde te Rotterdam’ afkomstig waren.
Het voorbeeldboek bestaat uit een bundel van 59 bladen met 96 tekeningen. De bladen, formaat circa 13,5 x 13,5 cm, zijn bij de meeste aan twee zijden afgesneden en bij zes bladen zijn de contourlijnen doorgeprikt
Het Rotterdammer modellenboek voor tegels dateert van ongeveer 1820. Daarin komen tal van decors voor die reeds in de achttiende eeuw in gebruik waren.
IN MEMORIAM JOÃO MIGUEL DOS SANTOS SIMÕES
(Lissabon 17-7-1908---Lissabon 15-2-1972).
Ir. Simões heeft na het behalen van zijn titel "d'ingenieur textil" in Frankrijk zich gevestigd in Tomar (Portugal). Hier maakte hij een diepgaande studie van het Christusklooster te Tomar, waarvan hij de konservator was, hetgeen beloond is met het ereburgerschap van Tomar.
Terug in Lissabon ging hij zich vooral met tegels bezig houden en vanaf 1944 volgde een stroom van publikaties over tegels van zijn hand. Zijn bekendste boek over Nederlandse tegels is "Les carreaux hollandais ceramiques au Portugal et en Espagne", Nijhoff, Den Haag 1959. In hetzelfde jaar verscheen: "Azulejos Holandeses no Convento de Santo António do Recife", Recife 1959.
Zijn nieuwste (en laatste) gegevens betreffende Nederlandse tegels staan vermeld in de publikatie "New Findings of Dutch Tiles in Portugal and in Brasil - A paper presented at the Fliesentagung auf Hallig Hooge 1969".
Het standaardwerk over Portugese tegels van zijn hand is niet geheel gereed gekomen - tot dusverre zijn van de 6 delen 4 verschenen.
In de aangrenzende gebouwen van de Madre de Deus (waar zich de grootste Nederlandse tableaus bevinden) te Lissabon heeft Simões 's werelds grootste tegelmuseum opgebouwd, dat tijdens de "Ist International Symposium on Tiles" (13-20 Oktober 197l) officieel geopend werd.
Tijdens het postsymposium (20-27 Oktober 1971) werd ir. Simões getroffen door een hartverlamming, waarvan hij niet meer is genezen. Op 15 februari 1972 is aan het veelzijdige leven van deze geniale man een einde gekomen.
J. Pluis in TEGEL 2 (1972)
* Met dank aan Jan en Henny Pluis.
J.M. dos Santos Simões, Cárreaux céramiques Hollandais au Portugal et en Espagne (Martinus Nijhoff, Den Haag, 1959)
Jan Pluis‚ Les carreaux hollandais céramiques au Portugal et en Espagne’BIJBELTEGELS – Bijbelse voorstellingen op Nederlandse wandtegels van de 17e tot de 20e eeuw
BIBELFLIESEN – Biblische Darstellungen auf niederländischen Wandfliesen vom 17. bis zum 20. Jahrhundert
(Ardey - Verlag, Münster, 1994)
LINKS
MUSEU NACIONAL DO AZULEJO
http://mnazulejo.imc-ip.ptGEMEENTEARCHIEF ROTTERDAM
http://www.stadsarchief.rotterdam.nl
